Labirent – 1

Labirent sembolü çok eskiye dayanmaktadır. Öyle ki labirent sembolü mitolojilerde de karşımıza çıkmaktadır. Labirent insanın kendini dolambaçlı yollarda kaybettiği, karışık bir geçit olarak tanımlanır. Labirent sembolü birçok yerde kullanılmıştır. Eski vazolarda, Maya çanak çömleklerinde vb. yerlerde.

Yukarıda kullandığımız çok eski tabirinin bile çok çok yeni kalacağı bir eskilik taşımaktadır labirent. Labirente değinilen bir yazıda;

“Bir rivayete göre Şeytan’ın Hz Adem’i sonu ağaca çıkan bir labirente soktuğu ifade ediliyor. Yaklaşma! uyarısına rağmen belki de hazırlıklı olan Hz Adem’e ağacı görmesine izin vermeden oraya yaklaştıracak Şeytan’ın bir hilesiydi bu labirent.”

Yani labirentin kendisi bizzat insanlık tarihinin başlangıcında insana karşı kullanılmıştır. Alıntıladığımız bölümde bir rivayete göre denilerek labirent ve ağaç olayı anlatılmıştır. Bazı sembollerin Şeytan işi olduğu ayetlerde açıkça belirtilmiştir. Dikili taşlar ayette örnek olarak da verilmiştir. Bu bakış açısıyla bazı şeytani sembollerin yeryüzünde kullanıldığı aşikar. Tekrardan labirent ve ağaç anlatımına dönecek olursak bu temanında böyle bir kullanımı olduğunu düşünüyorum. Labirent bahçe Avrupa’da yaygın bir bahçe kültürüdür.

Yukarıda gördüğümüz üzere bir labirent ve merkezinde bir ağaç vardır. Üstelik bu konsept bir bahçe üzerinden anlatılmaktadır. Burada Adem cennetinin simgesi bahçe ve labirentin ortasında ağaç vardır. Bu anlatım bize Adem(as)’ın labirentle olan olayını anlatmaktadır. Alıntıladığımız bölümde bir rivayete göre denilerek başlamıştır fakat bahçe üzerinden anlatılan bu mesaj olayın rivayetten çok hakikat olduğu kanısını oluşturmakta. Burada Şeytan labirent vasıtasıyla Adem(a.s)’a tuzak kurmuştur. Aslında bu tuzak Şeytan içinde bir tuzağa dönüşmüştür ve “inin oradan” emrine Şeytan da tabii olmuştur. Burada şu ayeti de hatırlamakta fayda vardır.

“ Onlar tuzak kurdular. Allah da tuzak kurdu. Allah tuzak kuranların en hayırlısıdır.”

Ali İmran – 54

Elbette burada bir kaç soru sorulabilir.

*Şeytan bu labirent bilgisini nasıl elde etti ve labirentin hakikati nedir?

*Labirentin bu şekilde kullanımı mevcutsa hakikate götüren labirentlerde var mıdır?

*Acaba labirent kullanımının şehir mimarisine etkileri var mıdır?

*Avrupa’da şehircilikte meydan kültürü yaygınken bizde ise daha çok Camii avlusu olmasının(elbette Osmanlı şehircilik anlayışından bahsediyorum yoksa günümüz şehircilik anlayışından değil) sebebi bu labirentin kullanımının farklılıkları olabilir mi?

Labirent üzerinden devam edersek, labirentin kelime kökeni hakkında çeşitli görüşler ortaya konmuştur. Bunlardan ilki, Fransızca “labyrinth” mağara ve dehlizlerden oluşan karmaşık sözcüğünden alınmıştır. Eski Yunanca labyrinthos’dan özellikle Girit kralı Minos’un yaptırdığı dehliz sözcüğünden geldiği sanılmaktadır. Mircea Eliade’ye göre ise labyrinthos Asya kökenli “labrallarua”(taş, mağara) sözcüğünden türemiş olduğunu dile getirir. Bu sebeple labirentin insan eliyle oyulmuş yeraltı yolu anlamına geldiğini söylemiştir. İngilizcede tek giriş çıkışı olan mekanlara labyrinth, çıkmaz yolları ile birden çok yolu olan yapılara maze denilmiştir. Maze kelime kökeni ise kafa karıştırmak, kuruntu manasına gelmekte. Biz Türkçede ikisine birden labirent diyoruz. Labirent üzerine bir başka teoride şu sekildedir. Laby +rinth şeklinde ayırılır ve lab Farsça oyun demektir ve rind kelimesi de avare/başıboş demek. İki kelimenin birleşimi ile labirent için başıboş/avare oyun manası çıkartılabilir. Elbette mana labirentin kullanımına bağlı olarak da değişir.

“Bu dünya hayatı bir eğlence ve oyundan ibaret, ahiret yurdu ise işte o gerçek hayattır. Bunu bir bilselerdi.”

Ankebut – 64

Buradan dünya hayatını bir yönüyle de labirente benzetebiliriz. Ev iş arası başını kaldırmadan geçen düzlemsel bunaltıcı bir hayat. Hafta sonları faaliyetleri ile de labirentin başka koridorlarında geçen hayatlar. Labirent düzlemseldir ve ancak dikey yönlü bir hareketle kurtulabilir insan labirentten. Yukarıda soru olarak sorduğumuz labirentin merkezine Osmanlı’da camiiler konulmuştur. Camii mimarisi yer ile göğün birleşmesini, yerden göğe çıkışı sembolize eder. Camii mimarisi küp ve kubbenin(gök kubbe) birleşimidir. Küp yeryüzünü, kubbe ise gök yüzünü temsil eder. İşte labirentin merkezi camilerden günde beş defa labirentten kurtulmak için seslenilir. Hayya ale’l felah(haydi kurtuluşa).